ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

Το ανεκπλήρωτο όνειρο των φτωχών

Στη Γουατεμάλα, τη χώρα της υπέροχης μακροοικονομίας, η άνιση κατοχή καλλιεργήσιμης γης αποτελεί διαχρονικά τη βασική αιτία της φτώχειας και του υποσιτισμού. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2% του πληθυσμού ελέγχει το 75% της γης, ενώ το 63% της καλλιεργήσιμης γης ανήκει στο 1,5% των προνομιούχων της χώρας.

Η απόκτηση γης αποτελούσε και αποτελεί το «ανεκπλήρωτο» όνειρο των φτωχών αγροτών της υπαίθρου. Από την εποχή της αποικιοκρατίας οι φτωχοί ιθαγενείς κολήγοι δουλεύουν σκλάβοι στα τεράστια αγροκτήματα των πλουσίων μεγαλοκτηματιών. Ακόμα κι όταν το 1821 ιδρύεται το κράτος της Γουατεμάλα, τίποτα δεν αλλάζει και κάποιες οικογένειες, απόγονοι αποικιοκρατών, διατηρούν την κατοχή της γης. Στις αρχές του 20ου αιώνα παραδίδονται τεράστιες εκτάσεις γης και φυσικού πλούτου στην πολυεθνική των ΗΠΑ, United Fruit Co., η οποία ελέγχει επίσης τις επικοινωνίες (τηλέφωνο και τηλέγραφο), τους σιδηρόδρομους και την ηλεκτρική ενέργεια της χώρας. Όλη αυτή την περίοδο οι κάτοικοι είναι αναγκασμένοι να δουλεύουν δια της βίας χωρίς κανένα εργασιακό δικαίωμα, ενώ παράλληλα εξαναγκάζονται να υπηρετήσουν στο στρατό.

Όλα αυτά μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, όταν ένα μεγάλο μέρος του λαού ξεσηκώνεται και διώχνει από την εξουσία το δικτάτορα Ubico. Αμέσως, εκλέγεται από το λαό Πρόεδρος ο Juan José Arévalo Bermejo και για τα επόμενα 10 χρόνια ο φτωχός λαός της Γουατεμάλα βλέπει τα όνειρά του να γίνονται πραγματικότητα. Η περίοδος μέχρι το 1955 ονομάζεται «Los 10 años de Primavera», τα 10 χρόνια της Άνοιξης. Τότε δημιουργείται το Εθνικό Σύστημα Υγείας και χτίζονται νοσοκομεία δωρεάν για το λαό, ενώ παράλληλα δημιουργείται το Εθνικό Σύστημα Ασφάλισης και Συντάξεων. Επίσης, θεσπίζεται ο Κώδικας Εργασίας, στον οποίο καταγράφονται τα δικαιώματα των εργαζομένων και οι υποχρεώσεις των αφεντικών, ενώ δημιουργείται και το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Τελευταίο, και πολύ σημαντικό, συντάσσεται ως νόμος και τίθεται σε ισχύ η Αγροτική Μεταρρύθμιση (Reforma Agraria), με την οποία απαλλοτριώνεται η ακαλλιέργητη γη ιδιοκτησίας πλούσιων κτηματιών και μοιράζεται στους φτωχούς αγρότες. Ο Coronel Jacobo Árbenz Guzmán, που εκλέγεται Πρόεδρος το 1951, συνεχίζει με ζήλο τις μεταρρυθμίσεις. Ευφορία επικρατεί στα φτωχά στρώματα του λαού και έντονη δυσφορία στους μεγαλοκτηματίες και στις Πολυεθνικές. Για πρώτη φορά στη ζωή τους 25.000 άκληροι αγρότες αποκτούν γη. Ιδρύεται και η Αγροτική Τράπεζα, που βοηθάει οικονομικά τους μικροκαλλιεργητές να ανταπεξέλθουν.

Δυστυχώς, το όνειρο δεν κρατάει για πολύ. Όταν η κυβέρνηση του Jacobo Árbenz απαλλοτριώνει εκτάσεις της United Fruit Co, οι Η.Π.Α. την κατηγορούν διεθνώς ότι είναι απειλή για την Αμερικάνικη ήπειρο, καθώς καλλιεργεί τον κομμουνισμό. Και η Καθολική Εκκλησία αρχίζει την αντικομουνιστική της προπαγάνδα. Έτσι, το 1954 οι ΗΠΑ οργανώνουν πραξικόπημα για την ανατροπή της κυβέρνησης. Το σχέδιο οργανώνεται από τη CIA και εκτελείται από μισθοφόρους. Σημειωτέον, διοικητής της CIA είναι ο Foster Dulles, ενώ ιδιοκτήτης της United Fruit Co είναι ο Allen Dulles, δηλαδή ο αδερφός του! Οι Η.Π.Α. βομβαρδίζουν τα περίχωρα της πρωτεύουσας για να τρομάξουν τον πληθυσμό. Η Αστυνομία μένει πιστή στον Πρόεδρο Árbenz, αλλά ο στρατός τον προδίδει και πηγαίνει με το μέρος των εισβολέων. Η κυβέρνηση ανατρέπεται και στην εξουσία τοποθετείται από τις ΗΠΑ και την United Fruit Co. ο συνταγματάρχης Carlos Castillo. Η γη επιστρέφεται στους μεγαλοκτηματίες και στις Πολυεθνικές, η Αγροτική Μεταρρύθμιση ακυρώ νεται και απαγορεύεται ο συνδικαλισμός. Ο Ernesto Che Guevara είναι παρών στα γεγονότα και τότε αποφασίζει να λάβει μέρος στην ένοπλη πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ. Από την ανατροπή της κυβέρνησης του Árbenz μέχρι το 1996, η  χώρα ζει έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο που διαρκεί 36 χρόνια και κατά τον οποίο οι μάζες των φτωχών κολήγων σφαγιάζονται. 

Στις 29 Δεκεμβρίου του 1996 υπογράφεται η Συνθήκη Ειρήνης στο Palacio de la Cultura και ο εμφύλιος σταματά. Σύμφωνα με τη Συνθήκη, ο Στρατός μειώνεται κατά 33% και οι αντάρτες παραδίδουν τα όπλα τους. Υπογράφονται επίσης και διάφορα άλλα άρθρα, όπως σεβασμός στους Ιθαγενείς αναγνώριση της γης και της γλώσσας τους, νόμος κατά των φυλετικών διακρίσεων, επαναπροσδιορισμός και αναδιανομή της γης, ανάγκη δημιουργίας ενός νέου κτηματολογίου, νόμος για τη Διατροφική Ασφάλεια (Seguridad Alimentaria) κλπ.

Όμως, η κυβέρνηση δεν υλοποιεί σχεδόν τίποτα απ’ όλα αυτά. Η γη παραμένει στους πλούσιους κτηματίες και στις πολυεθνικές, ενώ η γη των ιθαγενών Μάγιας δεν καταγράφεται στο Εθνικό κτηματολόγιο. Η γη που καταπατήθηκε από στρατιωτικούς και εταιρίες κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, στο Petén και στην Franja Transvesal del Norte, δεν επιστρέφεται ποτέ στους φτωχούς ιθαγενείς. Παράλληλα, μεγάλος αριθμός ιθαγενών διώκονται από τη εύφορη γη τους και αναγκάζονται να επιβιώνουν σε πλαγιές βουνών και σε άγονα ξερά εδάφη που δεν έχουν παραγωγική απόδοση.

Το 1999 ο ΟΗΕ δηλώνει ότι το 93% των εγκλημάτων κατά τη διάρκεια του εμφυλίου διαπράχθηκε από τον Εθνικό Στρατό της Γουατεμάλα: 629 σφαγές σε ισάριθμους οικισμούς Μάγια. Οι νεκροί ανέρχονται σε 200.000 και οι εξαφανισθέντες σε 45.000 -ο μεγαλύτερος αριθμός σε όλη την Αμερική, αναλογικά με την έκταση και τον πληθυσμό.

Σήμερα οι πεινασμένοι ιθαγενείς για να επιβιώσουν αναγκάζονται να καταλαμβάνουν γη που ανήκει σε μεγαλοκτηματίες και πολυεθνικές εταιρίες, την οποία καλλιεργούν χωρίς να έχουν τίτλους ιδιοκτησίας, διεκδικώντας όμως ότι η γη αυτή τους ανήκει. Οι εταιρίες και οι πλούσιοι, με ιδιωτικές ομάδες ασφάλειας αλλά και με τη βοήθεια στρατού και αστυνομίας, εκδιώκουν βίαια τους ιθαγενείς καταληψίες, τους καίνε τα σπίτια και τις σοδειές, ενώ πολλές φορές δολοφονούν και φυλακίζουν τους ηγέτες των κοινοτήτων των Μάγιας. Τα εδάφη αυτά τα εκμεταλλεύονται βιομηχανίες μετάλλων και πετρελαίου, υδροηλεκτρικά εργοστάσια, αλλά και εταιρίες που φυτευτούν Palma Africana ή άλλα φυτά κατάλληλα για παραγωγή βιοκαυσίμων.

Σύμφωνα με τον Εισαγγελέα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Σέρχιο Μοράλες:«Αυτή η απώλεια των εδαφών για την καλλιέργεια των βασικών προϊόντων, είναι που έχει προκαλέσει στην πραγματικότητα την πείνα σ’ αυτές τις περιοχές». Δεν είναι τυχαίο ότι οι ιθαγενείς Μάγια είναι αυτοί που περισσότερο υποφέρουν από τον  υποσιτισμό.

Μέχρι και σήμερα, ο πόθος των φτωχών ιθαγενών είναι ένα κομμάτι γης για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Όμως, παραμένει γι’ αυτούς ένα ανεκπλήρωτο όνειρο.