ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ

Ντέλια Γκριγκόρε - Εθνολόγος

Η Ντέλια Γκριγκόρε είναι Εθνολόγος και Δρ Φιλοσοφίας, Πρόεδρος του Κέντρου Amare Rromentza. Με τις διηγήσεις της μας οδηγεί σε ένα ταξίδι στην ιστορία των Ρομά, που οδηγεί στη σημερινή πολιτική διεκδίκηση ενός ενιαίου έθνους. Και μας εξηγεί, γιατί ο όρος Τσιγγάνος, από την ελληνική λέξη Αθίγγανος, είναι υποτιμητικός...

-Μπορείτε να μας μιλήσετε για την προέλευση των Ρομά;
Οι Ρομά είναι Ινδιάνοι. Η καταγωγή των Ρομά είναι από την Ινδία, από την Αρχαία Ινδία και αυτό αποδεικνύεται από τη γλώσσα των Ρομά, η οποία είναι Ινδική, όπως η Hindi, η Urdu, η Rajastani και οι άλλες Ινδικές γλώσσες. Οι Ρομά βρέθηκαν στην Ευρώπη γύρω στα 1.000 χρόνια πριν, ήρθαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, λογίζονται από το 1068. Υπάρχουν έγγραφα που μιλάνε για τους Ρομά, τα πρώτα ουσιαστικά έγγραφα στην ιστορία, που μιλάνε για το κοινώς γνωστό Αθίγγανος. Αυτό το όνομα είναι ελληνικό όνομα, και σημαίνει «ανέγγιχτος» ή «ακάθαρτος». Χαρακτηρίζονταν έτσι γιατί είχαν μια διαφορετική από την πλειοψηφική ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Γι’ αυτό σ’ αυτό το γράμμα που γράφτηκε από έναν επικεφαλής των μοναχών προς τους χριστιανούς, τους έλεγε να μην έρθουν σε επαφή με αυτούς τους ανθρώπους γιατί είναι μάγοι, πιστεύουν στα αστέρια και ασκούν χειρομαντεία κα. Γι’ αυτό εξαρχής το όνομα «τσιγγάνος», που προέρχεται από το αθίγγανος, ήταν ένα υποτιμητικό όνομα, για κάποιον που είναι έξω από τον κόσμο, μολυσμένος και ανέγγιχτος. Και αυτό το όνομα υιοθετήθηκε από τη Ρουμάνικη γλώσσα.

-Και ο όρος Ρομ που επιλέγετε εσείς;
Εμείς χρησιμοποιούμε τον όρο «Rom», που είναι πολύ παλιός όρος από την Ινδική γλώσσα, και που σημαίνει ακριβώς «η εθνική μου ομάδα», οι δικοί μας Ρομά. Είναι ακριβώς ένα εθνώνυμο που μιλάει για τους Ρομά ως εθνική ομάδα. Δυστυχώς υπάρχουν Ρομά που επιμένουν να λένε «πες με τσιγγάνο, όλο αυτό με το «ρομ», είναι πολιτικός λόγος». Είναι ένας τρόπος για να προσελκύσουν την καλή αίρεση των ανθρώπων με τους οποίους μιλάνε. Είναι κατ’ έναν τρόπο σαν να συμπεριφέρεσαι σαν σκλάβος, με το να δέχεσαι την οπτική γωνία του άλλου με τον οποίο μιλάς.

-Είναι εν πολλοίς άγνωστο ότι οι Ρομά ήταν μέχρι τα μέσα του 19ου σκλάβοι στις ρουμανικές χώρες…
Οι Ρομά ήταν σκλάβοι στις Ρουμάνικες χώρες, από το 1385 έως το 1856, για περίπου μισό αιώνα, 500 χρόνια. Σκλάβοι με την πλήρη σημασία της λέξης. Πωλούνταν και αγοράζονταν, μερικές φορές οι οικογένειες χωρίζονταν και τα παιδιά πωλούνταν σε άλλες οικογένειες. Και άλλες φορές περίμεναν να δουν αν είναι καλοί για δουλειά, τους εξέταζαν από τα δόντια τους και από την δύναμή τους. Άρα ήταν μια πραγματική σκλαβιά, πολύ μεγάλη σε διάρκεια, μεγαλύτερη από αυτή στις ΗΠΑ με τους Αφροαμερικάνους. Αυτή αυτή η μεγάλη σε διάρκεια σκλαβιά που τελείωσε μόλις στα μέσα του 19ου αιώνα, έχει ακόμα πολύ σοβαρές συνέπειες στο συλλογικό πρότυπο σκέψης των Ρομά και των μη Ρομά. Ακόμα και όταν νομικά αποτινάχτηκε η σκλαβιά, οι Ρομά έμειναν σκλάβοι για μεγάλο διάστημα από οικονομικής άποψης. Έτσι και σήμερα υπάρχουν μεγάλες συνέπειες στο πρότυπο σκέψης των Ρομά, οι οιποίοι έχουν πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση. Βλέπουν τους εαυτούς τους ως κατώτερους συγκριτικά με τους Ρουμάνους, σαν να βρίσκονται στη χώρα των Ρουμάνων, ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, ως κάποιοι που είναι κατώτεροι και τους ανέχονται. Κάποιες φορές το στίγμα ότι είσαι Ρομά εσωτερικεύεται από τους Ρομά τους ίδιους, και λένε «δεν είμαστε Ρουμάνοι, πρέπει να γίνουμε ακόμα καλύτεροι». Είναι σαν να υπάρχει η σκλαβιά μέσα μας.

-Πώς ήταν η περίοδος του μεσοπολέμου για τους Ρομά;
Το μεσοδιάστημα μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων, ήταν το μόνο καλό διάστημα για τους Ρομά -πριν από το 1990. Ήταν το ξεκίνημα της χειραφέτησης, από πνευματικής άποψης. Οι πρώτοι σύλλογοι Ρομά, ενώσεις Ρομά, οι πρώτες εφημερίδες των Ρομά… Φυσικά, όλα πριν το 1933, όταν ξεκίνησε η παγκόσμια οικονομική κρίση και όπως πάντα έβλεπαν τους Ρομά ως αποδιοπομπαίους τράγους, όπως και τους Εβραίους. Το ολοκαύτωμα από το 1941-1942 ήταν μια τραγωδία και για τους Ρομά και για τους Εβραίους στη Ρουμανία και γύρω στους 30.000 Ρομά πέθαναν εκτοπισμένοι στην Υπερδνειστερία, πέθαναν από τύφο, από την πείνα. Ήταν ενός είδους εξολόθρευσης,  άλλος τύπος από το Άουσβιτς, αλλά και πάλι ένα ολοκαύτωμα εναντίον των δύο μειονοτήτων, των δύο εθνικών ομάδων, των Ρομά και των Εβραίων.

-Παραμένει εν πολλοίς άγνωστο το τι συνέβη επί κομμουνιστικού καθεστώτος…
Από το 1945 έως το 1990 έχουμε το κομμουνιστικό καθεστώς όπου οι απόψεις διαφέρουν. Αν ρωτήσετε τους γονείς μου και λιγότερο εμένα, υπήρχε κάποιου είδους ενσωμάτωση των Ρομά, από οικονομική και κοινωνική άποψη, για πρώτη φορά υπήρχε μια πολιτική ενσωμάτωσης, αλλά ταυτόχρονα και μια πολιτική αφομοίωσης από την εθνική άποψη. Αν ρωτήσετε τους γονείς μου θα νοσταλγούν, όπως και πολλοί Ρουμάνοι επίσης, όχι μόνο οι Ρομά. Επειδή, θα σας δώσω ένα παράδειγμα,  η γιαγιά μου ήταν αναλφάβητη. Και μετά, ο πατέρας μου και ο θείος μου έγιναν μηχανικοί, αμέσως, πολλά βήματα πάνω, από μια αναλφάβητη και πολύ φτωχή οικογένεια, λόγω του κομμουνισμού και του  ελεύθερου σχολείου και όλη αυτή την ενσωμάτωση και μερικές φορές εξαναγκαστικά, γιατί όχι. Ήταν λόγω της καλής αριστερής πλευράς του κομμουνισμού, την καλή ανάπτυξη του κομμουνισμού, όπου οι φτωχοί –φυσικά οι Ρομά ήταν τέτοιοι- ενθαρρύνονταν να πάνε στο σχολείο, να έχουν δουλειές, να έχουν σπίτια και όλα αυτά. Αλλά, και πάλι, από την άποψη της εθνικότητας, της γλώσσας, της αναγνώρισης των μειονοτήτων των Ρομά, αυτό ήταν απολύτως απαγορευμένο κατά τη διάρκεια του κομμουνισμού. Κανείς δεν ήταν Ρομά, κανείς δεν αφηνόταν να είναι Ρομά, θα έλεγα ότι υπήρξε μια απόλυτη πνευματική εθνοκάθαρση. Μετά ήρθε η επανάσταση ή η αλλαγή -όπως και να το ονομάζουμε- και για τους Ρομά ήταν μια μεγάλη αλλαγή, γιατί οι Ρομά το 1990 αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά ως έθνος και μειονότητα, με το δικαίωμα να έχουν έναν αντιπρόσωπο στο κοινοβούλιο.

-Οι Ρομά κατηγορούνται για την επαιτεία, ότι προτιμούν να ζητιανεύουν από το να δουλεύουν…
Η επαιτεία προέρχεται κατευθείαν από τη σκλαβιά. Υπήρχε ένας νόμος τον 15ο αιώνα για τους Ρομά σκλάβους, να τους επιτρέπεται να κλέβουν. Να κλέβουν μικροπράγματα, για παράδειγμα το να κλέβουν μια κότα, φανταστείτε, ήταν επιτρεπόμενο από το νόμο. Αυτό έδινε τη δυνατότητα στους αφέντες να αποφεύγουν να δίνουν οι ίδιοι φαγητό και κατάλυμα στους σκλάβους. Επίσης προέρχεται και από την ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, επειδή στη Βυζαντινή αυτοκρατορία η επαιτεία ήταν κάτι το οποίο θεωρούνταν χριστιανικό, το να δίνει σε κάποιον που το έχει ανάγκη. Άρα, για τους Ρομά και όχι μόνο, κάποιες φορές σήμερα είναι ο μόνος τρόπος να επιβιώσουν σήμερα μέσα ή έξω από τη Ρουμανία.

-Πώς οι Ρομά κατάφεραν να διατηρήσουν την κουλτούρα τους;
Συμβαίνει γιατί για πολλά χρόνια οι Ρομά ήταν νομάδες και νομαδισμός κατ’ έναν τρόπο σημαίνει τεράστια δύναμη στην προσαρμογή. Προσαρμοζόμαστε πολύ στο «άλλο» λόγω του εμπορίου, των δεξιοτεχνιών, μαθαίνουμε πολύ γρήγορα γλώσσες, προσαρμοζόμαστε με τις θρησκείες.